جوادیه; بافت فرسوده معضلی اساسی

بازسازی بافت فرسوده و توسعه اقتصادی شهر‌

فرسودگی بافت‌های شهری امروز به‌عنوان عاملی برای جلوگیری از تحقق روش‌های مدرن مدیریت شهری در شهرسازی به حساب می‌آید. همین امر هم منجر به عدم‌پیشرفت و توسعه شهر شده است. انتخاب مناطق فرسوده شهری برای اسکان مهاجران و قشر کم‌درآمد شهر نشان از افزایش روزافزون مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد که خود تهدیدی بزرگ برای شهرهای مهاجرپذیر است. مناطق فرسوده که روزگاری بخش مهمی از شهرها را تشکیل می‌دادند و هویت شهرها به حساب می‌آمدند اکنون به مناطق ناامنی تبدیل شده‌اند. در واقع می‌توان گفت که هویت شهرها به نوعی دچار مشکل شده است. در شهرهایی که در یک فاصله زمانی، پدیده شهرنشینی مقدم بر شهرسازی می‌شود و روند رشد و جذب شتابان جمعیت شهرنشین از کنترل خارج می‌شود، عموما شهرها با مشکلات خاصی روبه‌رو می‌شوند که برطرف کردن این مشکلات، هزینه و زمان زیادی را می‌طلبد. از مهم‌ترین پیامدهای شهرنشینی در کنار عدم‌ایجاد زیرساخت‌های مناسب شهری برای ساکنین و مهاجرین شهرها، به وجود آمدن بافت‌های نامنظم و فرسوده پیرامون و درون شهر است. امروزه این مناطق فراموش شده شهری به‌عنوان عاملی برای جلوگیری از تحقق روش‌های مدرن شهرداری در توسعه اقتصادی شهرها به شمار می‌روند. با افزایش شهرنشینی پدیده قطبی شدن نمایان می‌شود. پدیده قطبی شدن، شهرها را به دو قطب تقسیم می‌کند: قطب اول شامل جمعیت ساکن در بخش‌های شمالی شهر است و ویژگی‌هایی نظیر متراژ بالا و تراکم جمعیتی پایین، وجود مشاغل با درآمد بالا، سرانه بالای خدمات شهری و... هستند و قطب دوم شامل جمعیت ساکن در جنوب شهر با ویژگی‌های بالعکس قطب اول هستند. در این مناطق به‌دلیل توان پایین اقتصادی و عدم‌وابستگی ساکنان امکان حفظ حیات و بازسازی ساختمان‌ها وجود ندارد و میزان مقاومت این بناها به‌دلیل فرسودگی بسیار پایین است و در زمان بروز زلزله عملیات امداد و نجات با وجود تراکم زیاد ساختمانی و معابر تنگ و باریک به سختی صورت می‌گیرد. بافت‌های مختلف فرسوده دارای معضلات تقریبا یکسان در شهر هستند، اما راهکارهای مقابله با این بافت‌ها بنا به نوع تشکیل‌دهنده، متفاوت است. برای اصلاح بافت‌های فرسوده ضروری است که ابتدا نوع بافت را مشخص کرده سپس راهکار لازم اتخاذ شود. از جمله مشکلات اقتصادی بافت‌های فرسوده شهری می‌توان به وضعیت نامطلوب اشتغال و درآمد و در نتیجه کم‌بضاعتی مالی و اقتصادی ساکنان، موقعیت و ارزش اقتصادی زمین، تغییر الگوی مصرف، سرمایه‌گذاری نامتعادل در امور عمرانی شهر، مالیات و عوارض شهری و ضعف همکاری نهادها و مؤسسات اقتصادی، فرهنگی در توسعه اقتصادی- اجتماعی بافت قدیم اشاره کرد. برای جلوگیری از راکد شدن این مناطق باید تدبیر مناسب اندیشید و با تحرک بخشیدن، احیا و بازسازی مناطقی که پویایی خود را از دست داده‌اند حیاتی دوباره بخشید و مانع از غیرفعال بودن و تحمیل هزینه به شهر گشت. بازسازی بافت‌های فرسوده باید به‌گونه‌ای صورت پذیرد که اصولی از جمله رعایت اصول معماری و شهرسازی، توانمندسازی ساکنان بافت‌های فرسوده جهت مشارکت در بازسازی، جلوگیری از سوداگران زمین و حداکثر بازدهی بازسازی بافت فرسوده، احیا و بازسازی سریع و کامل بافت‌ها، اجرای طرح بازسازی در قالب طرح‌های مشخص اجرایی قابل تفکیک و دارای قابلیت انعطاف‌پذیری نکات مثبت بازسازی بافت فرسوده از منظر اقتصادی شهری، استفاده بهینه از زمین‌های شهری، و کاهش فاصله بین دو قطب موجود در شهر رعایت شود.

براساس قوانین و راهکاری اجرایی که توسط دولت جمهوری اسلامی ایران جهت مقاوم سازی و یا بازسازی در مقابل زلزله در محدوده‌های شهری انجام پذیرفته است می‌توان به بهسازی بافت‌های فرسوده به عنوان بهترین روش برای جلوگیری از خطرات جانی برای مردم بیان نمود. بهترین راهکار که نتیجه آن برای مردم بوده بهسازی بافت‌های فرسوده شهری می‌باشد.

جوادیه در دهه ۱۳۳۰به این نام نامیده شد.در آن هنگام، این محله آب لوله‌کشی نداشت‌، و پاتوق لوطی‌ها و داش‌های منطقه بود که بیش‌تر باج‌گیر بودند و به ندرت پهلوانی در میانشان دیده می‌شد.آقای فرد دانش مالک بسیاری از زمین‌های جوادیه بود که اهل محل به او جواد آقا بزرگ لقب داده بودند.
    بازارچه از معروف‌ترین محله‌ها و خیابان‌های جوادیه است که از یک طرف به پل جوادیه و از سوی دیگر به خیابان ۲۰ متری منتهی می‌شود و مهم‌ترین مرکز فروش کالاهای موردنیاز اهالی محل است‌. که در طول هفته بازارهای روزانه از قبیل چهارشنبه بازار در آن برگزار می‌شود که جمعیت زیادی را از محلات دیگر منطقه به آن جا گسیل می‌دارد. جوادیه از جمله محلات پر تراکم جنوب غرب تهران است و به واسطه قدمت وفرسودگی و نفوذ ناپذیری و همچنین ریزدانگی شدید عملا بافت آن بصورت فرسوده درآمده و این تراکم بیش از حد کاربری مسکونی در محله مشکلی اساسی می باشد.

در نوسازی بافت‌های فرسوده، جزءنگری و اقدامات مبتنی بر طرح‌های موضعی و متکی بر قابلیت‌های محلی و کالبدی، ماهیتاً نمی‌تواند به تنهایی بستر تصمیمات کلان، اثرگذار، قابل بسط و پایدار باشد. با اتخاذ تدابیر راهبردی و کل نگر می‌توان با سازماندهی و بسیج توانمندیهای شهری برای پهنه‌های فرسوده، راهکارهای اساسی و عمدتاً میان رشته‌ای ارائه داد.
نوسازی بافت‌های فرسوده نیازمند راهبردها و سیاست‌های کلانی ‌است که بتواند از منظر کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی، بستر اقدامات مقتضی را فراهم سازد.تاکنون طرح‌های توسعه شهری به‌ویژه طرح‌های جامع، متناسب با اهمیت و وزن بافت‌های فرسوده، به آن نپرداخته. در این طرح‌ها نحوه نوسازی بافت‌های فرسوده و ساز‌و‌کارهای مدیریتی و فنی این موضوع مسکوت مانده و بستر چندان قابل اتکایی نیز جهت سیاست‌گزاری و اقدام فراهم نشده‌است.

وقوع زلزله در محله جوادیه و بروز فاجعه ای عظیم که خسارت های جانی ومالی گسترده ای در پی خواهد داشت، همواره از دغدغه های اصلی بوده است. فزونی ابنیه و ناپایداری مساکن، عموما در بافت هایی دیده می‌شود که به‌دلیل نارسایی های کالبدی، عملکردی، حرکتی، اجتماعی – اقتصادی و زیست محیطی ، از وضعیتی نامطلوب برخوردار بوده و در برابر مخاطرات طبیعی به ویژه زلزله ناایمن و آسیب پذیر است. آسیب پذیری بافت ها گرجه عمدتا ناشی از ناپایداری ابنیه است، ولی نفوذناپذیری این بافت ها(به دلیل دسترسی نامناسب سواره) و فشردگی بافت که ناشی از ریزدانگی و کثرت قطعات کوچک است ، ناایمنی این بافت ها را به ویژه با بروز سوانح شدت بخشیده است.